Auga lava tristura

A lágrima é água e só a água lava tristeza.
Lágrima liga bem é nos que guardam esperança.
Mia Couto, Estórias Abensonhadas

Em Lixboa sobre lo mar
barcas novas mandei lavrar
João Zorro

Ao Oscar Mourave, polas lágrimas

A prehistoria
A Desesperanza do Val dos Ríos non se chamaba así de nacenza. O nome de verdade, o que lle puxeran vertendo sobre a cabeciña chorona as augas chocas da pía bautismal daquela aldea en que as mulleres parían de pascuas a flores, era nome de meniña, pero xa ninguén llo lembraba. Estoutro polo que era coñecida puxérallo un forasteiro, barbudo el e falangueiro de namorar a cada pouco, deses que un día pasan e nunca máis se soubo, deixando apenas de rastro algún fillo bravo e un ai que é un suspiro a saír do peito cando lle acorda na lembranza á moza (nin tan moza xa hoxe, que se diga) que lle callou na noite do tal día compartir con el calor, ternuras e as garatuxas que só en momentos destes se entenden e consenten, por ridículas. Pois, dicía que aquel que un día veu de fóra para non quedar, cando a viu, no tempo en que as idades dela eran escasas, cun vestidiño curto que ensinaba as cicatrices dos xeonllos e o pelo recollido en trenzas medias desenguedelladas xa porque era contra a tardiña dunha xeira longa —debera ser polo sanxoán—, mirándolle aos ollos, musitou aflixido:

—Mágoa, tanta desesperanza nese rostro que se ha de converter nun val de ríos.

Dicir dixérao baixiño, case para el, que nin a Desesperanza o ouviu, atenta como estaba ao paso dun exército de formigas en retirada. Pero nas aldeas, todo se sabe, e sábese todo porque en calquera parte, aínda non parecendo, sempre hai ollos e ouvidos á espreita, a falta doutras maldades. E así, logo logo, primeiro este de aquí, despois o de máis aló, fóronlle borrando o nome e espetándolle o alcume, iso que ás veces, para abreviar, chamábanlle Deses, que se non, con tanto miramento, no inverno antes terminaba o día sen que fose entregado o recado, menos devolta a razón.

A Desesperanza choraba por todo e por nada, pero sempre de dor de dentro, de feridas sen sangue e penas, unhas longas coma camiño sen regreso, outras coma grans de area miúda de tan cativas. Así, se caía ao chan, ría e nun regato ou na fonte encanada da praza lavaba a esfoladura, que deseguida estiñaba para non amolar máis do necesario. Pero choraba os sete chorares se coma quen di vía un paxuriño morto que caera do niño, un carballo torado, un vello sen aconchego, aterecido, fanado de xa só comer papas... e así por aí para diante.

Os ollos que tanto lle choraban á Desesperanza do Val dos Ríos eran verdes, coma a carne do kiwi froita, cando está entre doce e aceda, que fai da boca manancial; non xa de pachucho, que ten unha cor que non se recoñece e sabor de remedio da botica, amargoso. Pero iso ela non o sabía, porque nin na aldea se vira nunca un kiwi (nin froita nin ave), nin tiña espellos na casa, e nas augas do regato fervello, o único que se lle reflectía dos ollos eran as lágrimas a correr como para ningures.

A Desesperanza foi medrando, desconseguindo amores, debullando fracasos, mirrando, mirrando, en formas que só no imprescindible natural feminino apuntaban a súa condición de nai que nunca había de ser. Do resto, era seca coma un pau seco, ou peor, coma un garabullo, seco, de case nada que era. Non fóra polos ollos, ninguén reparaba nela, e iso nos días en que non os gastaba toldados xa de mañá cedo.


A historia
Foi que un día a Desesperanza, próxima xa do destempo, esperanzou. Brinca brincando chegou un forasteiro á aldea que nunca antes por alí pasara, barallocas e labiríntico en frases esdrúxulas e vocábulos amplificados que non se comprendían. Contornándoa, fóiselle arrima-arrimando, agarimando, mentres a Desesperanza se esbagullaba toda de ledicias coma candeas prendidas, tremelucentes. O que aconteceu, xa se imaxina, digo eu que non fai falla describir o amañecer en solitario da Desesperanza, a palla no alpendre mallada, coa forma cavada do corpo do forasteiro feito fume, un cheiriño aínda del nas mans dela apalpando ausências na alba. Desesperanza tirou do peto o pano das lágrimas e levouno á cara polo costume. Nada. Estrañada estrañou a consabida humidade que non aparecía. Armada nun santotomé da incredulidade estendeu os dedos, rozou nos pómulos, bateu en seco. Nada. Como non había espellos non se viu os ollos coma encoros sosegados. Nunca tanto doera a pena como naquela alborada e nos días enxoitos que seguiron, infinitos, da Desesperanza.

Unha noite o carteiro bateu na porta da Desesperanza, dúas veces, tantas coma cartas traía nas mans: unha de palabras, outra de músicas, ambas de harmonías suaves a desprender calor que quece sen abrasar, morniña coma pel de criatura.

A Desesperanza do Val dos Ríos, seca, seca de pel e de ollos secos, abriunas e foi esvarando na travesía das liñas. Sen reparar case, notou coxeguiñas, coma un borbullar manso a lle debuxar fíos transparentes na cara. Lía e relía unha frase e a outra, a outra e mais a unha, unha e mil veces, imaxinaba as barcas que nelas se ían labrando, os mares que lle burdaban de dentro acolléndoas. E cando á fin pasou a man para apartar dos ollos tantas augas, o sal proéndolle e arrubiando de veas finiñas o branco, tropezáronlle os dedos nun sorriso que lle escachara entre os labios, todo anacarado.